Tokatlı İshak Zencânî

İshak Zencânî hazretleri, Tokatlı âlim ve velîlerindendir. On yedinci asırda yaşamıştır. Osmanlı sultanlarından Dördüncü Mehmed Han ve İkinci Süleymân Han devrini görmüştür.

İshak Zencânî hazretleri, vefatından kısa bir zaman önce buyurdu ki:

Üç türlü (Şehîd) vardır: 1- Cünüb, hâiz olmayan, âkıl ve bâlig bir Müslümân, zulüm ile, haksız olarak, vurucu veyâ kesici vâsıtalarla öldürülünce ve harbde din düşmanları ile, Allah için cihâd ederken, düşman tarafından, sulhta âsîler, yol kesiciler, şehir eşkıyâları, gece hırsız tarafından, herhangi bir vâsıta ile öldürülünce, hemen ölürlerse veyâ Müslümânların ve ehl-i zimmetin cânlarını, mallarını korumak için olan çarpışma yerinde bulunan ölü üzerinde yara, kan akması gibi öldürülme alâmetleri görülürse veyâ şehirde öldürülmüş bulunup, kâtili bilinir ve kısâs yapılması lâzım gelirse, bunlara (Dünyâ ve âhıret şehîdi) ve (Tâm şehîd) denir.

2- Allah rızâsı için cihâd yapmaya niyyet etmeyip, dünyâ kazancı için harb eden, yalnız (Dünyâ şehîdi) olur.

3- Allah için olan cihâdın hâzırlığı talîmlerinde ölürse, zulüm ile öldürülünce veyâ cihâdda ve eşkıyâ, âsî, yol kesici, gece hırsız savaşında yaralanınca, hemen ölmez, bir namâz vakti çıkıncaya kadar aklı başında kalır veyâ başka yere götürülüp orada ölürse veyâ cünüb, hâiz iseler, yalnız (Âhiret şehîdi) olurlar.

KİMLER ÂHİRET ŞEHÎDİ OLUR?

Boğularak, yanarak, garîb, kimsesiz olarak, duvâr ve enkâz altında kalarak ölenler ve ishâlden, tâûndan [sârî hastalıklardan], lohusalıkta, sara hastalığında, Cuma gecesinde ve gününde, din bilgilerini öğrenmekte, öğretmekte ve yaymakta iken ölenler ve âşık olup, aşkını, iffetini, nâmûsunu saklarken ölenler, zulüm ile hapsolunup ölenler, Allah rızâsı için müezzinlik yaparken, İslâmiyyete uygun ticâret yaparken, çoluk çocuğuna din bilgisi öğretirken ve ibâdet yapmaları için çalışırken vefât edenler, her gün yirmibeş kerre (Allahümme bârik lî filmevt ve fî-mâ ba’d-el-mevt) okuyanlar, Duhâ yanî kuşluk namâzı kılanlar, her ay üç gün oruç tutanlar, ölüm hastalığında, kırk kerre (Lâ ilâhe illâ ente sübhâneke innî küntü min-ez-zâlimîn) okuyanlar, her gece Yasîn okuyanlar, abdestli olarak yatanlar, gıdâ maddeleri getirip ucuza satanlar, her sabâh veyâ akşam devâmlı olarak üç kerre (E’ûzü billâhissemî’il’alîmi mineş-şeytânirracîm) ile (Haşr) sûresinin sonunu [Hüvallahüllezî...yi] okuyanlar (Âhiret şehîdi) olurlar...